24/06/2025
Bitcoin là một loại tiền tệ cũng giống như đồng đô la (dollar) hay đồng Việt Nam, đồng Yen, đồng Euro… và có thể được gọi là đồng tiền của Internet, hoặc chúng ta cũng có thể gọi là “tiền điện tử” cho nhanh và tiện.
Nhiều người gọi bitcoin là “tiền ảo”, tuy nhiên cách gọi này có thể gây hiểu lầm cho những người chưa biết gì về bitcoin, vì chữ “ảo” hàm ý cái gì đó không có thực, không có giá trị. Tiền ảo là một loại tiền thường thấy được sử dụng trong game, do một công ty game nào đó kiểm soát, cách tạo ra nó và cách vận hành hoàn toàn không giống với bitcoin. Với lại, bạn đã từng thấy ai mua Lamborghini bằng tiền ảo bao giờ chưa? Nếu bitcoin là tiền ảo thì sao tiệm bán xe Lamborghini lại nhận? Lamborghini chỉ là một ví dụ trong số hàng chục ngàn ví dụ khác, và con số đó càng ngày càng tăng lên.
Bạn có biết chỉ 8% tài sản tiền bạc trên thế giới là tiền mặt? 92% còn lại chỉ là những con số trên máy tính?
“Giá trị” là một khái niệm có tính chủ quan: Nó có thể có giá trị đối với người này, nhưng lại không với người khác, nhiều ít khác nhau, tùy thời điểm và địa điểm khác nhau. Đừng quên rằng giá trị của bất cứ thứ gì còn được quyết định bởi quy luật cung cầu.
Chẳng hạn khi mua một món hàng, chúng ta luôn xem món hàng có giá trị tương xứng hoặc hơn số tiền chúng ta sẽ bỏ ra hay không, nhưng người bán thì ngược lại, họ xem số tiền nhận được có giá trị hơn món hàng họ bán ra hay không. Nếu không có điều kiện này sẽ không có giao dịch mua bán và nếu cả hai cùng tình nguyện mua bán thì cả hai sẽ đều cảm thấy có lợi.
Bitcoin khác biệt ở chỗ nó không được tạo ra bởi bất cứ một quốc gia hay nhà nước nào, mà được tạo ra từ một mạng lưới kết nối các máy tính khắp thế giới, thuật ngữ trong tiếng Anh gọi là ‘decentralized’ (phân trung).
Bitcoin được tạo ra bởi một người (hoặc một nhóm người) vì không muốn tiết lộ danh tính nên đã lấy biệt danh là Satoshi Nakamoto. Từ trước đến nay đã có nhiều phỏng đoán về Satoshi là ai nhưng phỏng đoán vẫn chỉ là phỏng đoán, và chúng ta vẫn chưa biết được Satoshi thật sự là ai vì tất cả những người bị “tình nghi” đều lên tiếng từ chối không phải là mình.
Tháng 11 năm 2008, Satoshi tung ra một bài viết, một bản thiết kế giới thiệu bitcoin đến thế giới. Ngày 21/05/2010, transaction (một sự giao dịch, mua bán, trao đổi) thực tế đầu tiên trong lịch sử Bitcoin mới xảy ra khi Laszlo Hanyecz, một lập trình viên đang sống tại Florida, gửi 10.000 BTC (bitcoin) cho một tình nguyện viên đặt mua dùm anh một ổ bánh pizza.
Bitcoin hoạt động dựa vào những thuật toán mật mã cao cấp (SHA-256 hash). Protocol (nền tảng, cấu trúc, kiến trúc) của bitcoin có mã nguồn mở (open source), điều này có nghĩa là tất cả những ai biết về lập trình đều có thể kiểm tra qua mã nguồn này, nhưng không thể thay đổi được nó. Bitcoin protocol chỉ có thể được thay đổi hay nâng cấp thông qua số đông. Trước bất kỳ một sự thay đổi, nâng cấp nào thì các developers (những người phát triển – lập trình viên) đều phải đưa ra thông báo trước trên forum chính và nếu được sự ủng hộ của đa số thì sự thay đổi đó sẽ được xúc tiến.
Bitcoin một mặt là đơn vị tiền tệ; mặt khác còn là mạng lưới phân bố, phân trung, ngang hàng (peer to peer) chuyển giao tiền tệ. Nghĩa là bạn có thể gửi bitcoin trực tiếp cho một người khác mà không cần qua trung gian, bất kể thời gian, bất chấp không gian, với lệ phí cực kỳ thấp, gần như bằng 0, hoặc thậm chí bằng 0. Đây quả thật là một cuộc cách mạng chưa từng thấy xảy ra trong lịch sử loài người. Satoshi giải được bài toán mà từ trước đến nay người ta vẫn cho là không thể giải được – đó là bài toán về lòng tin – bằng cách đưa ra sáng kiến về block chain.
Bởi vì khi đã có một trung gian đứng giữa, bạn phải tin họ. Làm sao biết chắc rằng họ sẽ không lừa bạn? Không bao giờ biết được, và không phải lúc nào lòng tin của bạn cũng đặt đúng chỗ. Làm sao để một Việt kiều có thể gửi tiền về cho thân nhân ở Việt Nam vào một ngày cuối tuần khi các dịch vụ gửi tiền không mở cửa với lệ phí gần như bằng 0? Ngày xưa người ta vận chuyển vàng bạc châu báu thì khỏi phải nói ai cũng biết là cần rất nhiều chi phí: thuê xe, tàu, ngựa, lính gác, vệ sĩ… chưa kể đến thời gian phải tốn của cuộc vận chuyển đó trong khi với Bitcoin thì chỉ mất khoảng 60 phút (trung bình một confirmation (sự xác nhận hợp lệ của một transaction) của bitcoin mất khoảng 10 phút, số tiền càng lớn thì cần phải có nhiều confirmations để chắc chắn hơn, một khi đã có khoảng 6 confirmations trở lên thì có thể nói chắc chắn 100% số tiền đã gửi đó đã an toàn (không thể hack được) và không thể nào bị đảo ngược lại được).
Block Chain là một chuỗi liên kết các Blocks (khối) lại, giống như chuỗi hạt là một chuỗi liên kết các hạt lại. Mỗi một block có nhiệm vụ lưu giữ lại những transactions gần nhất (mà chưa được lưu lại ở những blocks trước đó). Tưởng tượng Block Chain là một quyển sổ cái, sổ kế toán công cộng khổng lồ ghi lại tất cả giao dịch, và mỗi trang trong quyển sổ đó là một Block, trang này đầy thì sẽ ghi sang trang mới; quyển sổ này có một đặc điểm là có số trang vô hạn. Một khi thông tin về transactions đã được ghi lại thì sẽ không bao giờ có thể bị thay đổi hay xóa đi. Ngoài những transactions gần nhất, mỗi block còn chứa thông tin liên kết tới block trước nó. Và nó còn chứa một đáp án cho một bài toán rất khó giải. Đáp án này là khác nhau cho mỗi block. Nếu đáp án không đúng thì block đó không có hiệu lực và không được lưu lại trong block chain.
Giả sử 1 bitcoin bằng một ounce vàng (gần một lượng (8,3 chỉ), thì cứ khoảng mỗi 10 phút sẽ có một số lượng bitcoin (vàng) “đào” lên được. Con số này hiện nay là 25, vì đã giảm đi phân nửa sau mỗi 4 năm so với con số ban đầu là 50. Và cho tới năm 2140, sẽ có tổng cộng 21 triệu bitcoin. Nói cách khác, sau khi 21 triệu bitcoin đã đào lên hết vào năm 2140 sẽ không còn để đào nữa.
1 bitcoin có thể phân chia ra được 100.000.000 lần. Đơn vị nhỏ nhất không thể chia nhỏ hơn nữa được gọi là Satoshi, nhân danh người đã sáng tạo ra Bitcoin. Vậy là 1 bitcoin = 100.000.000 (một trăm triệu) Satoshi. Hay 1 Satoshi = 0,00.0 00.001 Bitcoin.
Một sai lầm trong tâm lý nhiều người là họ thấy giá 1 bitcoin mắc quá nên nghĩ mình không có khả năng mua. Thật ra nếu bạn không thể mua được 1 bitcoin thì vẫn có thể mua 0.5, 0.1, 0.01 bitcoin… Nhưng có lẽ nhiều người sẽ không vượt qua được rào cản tâm lý đó là không thể chịu được cái cảm giác sở hữu một phần nhỏ của một cái gì đó, mặc dù đối với những con số tiền bạc lạnh lùng thì nó chẳng có gì khác biệt: nếu 1 bitcoin bằng 1.000 đô thì 0.1 bitcoin bằng 100 đô, không hơn không kém.
Hoặc nếu bạn thấy mắc quá thì cũng có thể xem qua litecoin, bạn đồng hành với bitcoin, giá đang rất thấp so với tiềm năng. Nếu bitcoin là vàng thì litecoin là bạc, có thể nói như vậy.
Nhiều người lầm tưởng rằng giá trị của bitcoin được tính bằng số tiền bạn có thể đổi ra được từ nó, hay nói cách khác, giá một bitcoin quy ra fiat currencies (USD, Yen, Euro, Việt Nam Đồng…) Thật sự thì đó không phải là giá trị đích thực của bitcoin, nó chỉ là một mức giá, một hệ quả có được từ quy luật cung cầu. Vậy thì giá trị thật sự của bitcoin nằm ở đâu? Giá trị thật sự của nó nằm ở mạng lưới, network, nơi mà khi bạn muốn tham gia vào thì phải có những đồng xu bitcoin. Tưởng tượng những đồng xu này giống như cổ phiếu của một công ty start-up (chỉ có điều là ở đây không có công ty nào), khi càng nhiều người muốn mua cổ phiếu đó thì tất nhiên giá cổ phiếu phải tăng. Giá trị của nó nằm trong sự hữu dụng, tiện lợi, an toàn, bảo mật trong việc thanh toán, mua bán. Không một nhà bank, nhà nước, công ty nào can thiệp, một ý tưởng thiên tài đã trở thành sự thật lần đầu tiên trong lịch sử loài người.
Người dùng bitcoin không cần phải đăng ký tài khoản, không cần nhà bank, không cần thẻ tín dụng, không cần email, không cần phải có user-name hay passwords, không cần biết tên tuổi, địa chỉ, giới tính, quốc tịch, màu da, đẳng cấp, tầng lớp, trình độ… để nhận hay gửi bitcoin. Số bitcoin bạn có được chỉ đơn giản nằm trong một hay nhiều địa chỉ mà bạn có. Và số bitcoin đó thuộc về người nào đang giữ cái private key (nằm trong file wallet.dat), và chỉ khi có được cái private key đó thì mới có thể gửi bitcoin được, vì nếu không có private key thì sẽ không “ký tên” (sign) được. Khi bạn gửi bitcoins cho một người thì họ chỉ biết được số bitcoin đó là từ bạn gửi, nhưng không thể biết được ai là người đã sở hữu số bitcoins đó trước bạn.
Người ta có thể biết được số bitcoin đang có trong một địa chỉ chứ không thể biết được đích danh ai đang sở hữu địa chỉ đó. Vì thế, ví dụ như bạn có 1 tỷ tiền bitcoins, bạn sẽ không gom hết vào một địa chỉ duy nhất, mà phải chia ra làm nhiều địa chỉ khác nhau. Vì số tiền càng lớn thì sẽ càng bị mạng lưới chú ý theo dõi, và sự thật là như vậy.
Không một ai hay công ty nào điều hành bitcoin. Bitcoin được vận hành bởi tất cả những người dùng bitcoin, những người đang sử dụng Bitcoin Client.
Bitcon clients là những phần mềm, chương trình chạy bitcoin, hay còn có một tên gọi thông thường khác là Wallet. Có nhiều loại clients khác nhau được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau. Chẳng hạn như:
Cơ bản thì việc đào bitcoin là một quá trình cùng nhau thi đua của các “thợ đào” (miners) đề tìm ra đáp án, đáp số để giải một bài toán rất khó. Độ khó của bài toán này được tự động chỉnh sửa sao cho trung bình cứ khoảng mỗi 10 phút thì sẽ có một thợ đào (hoặc một nhóm hợp lại) rải rác khắp thế giới giải được một block.
Bài toán này có thể hiểu nôm na tương tự như vé số, mua càng nhiều số thì cơ may trúng càng cao, công việc của những cỗ máy đào bitcoin là cố gắng tìm ra con số trúng đó bằng cách… đoán mò, generate ra hàng tỉ tỉ “vé số” một giây, không phải chỉ một người mà là cả mạng lưới các thợ đào cùng nhau hợp lại làm công việc này, nhắc lại là trung bình cứ khoảng mỗi 10 phút thì sẽ có một người hoặc một nhóm người tìm ra được con số trúng. Có lẽ ai cũng biết, có được con số trúng thì khó chứ “dò số” vì phải tốn thời gian, công sức, năng lượng, kiểm tra lại xem nó có đúng không thì rất dễ dàng.
Vì công nghệ và kỹ thuật càng ngày càng tiến bộ nên các máy tính của các thợ đào cũng càng ngày càng nhanh và mạnh dẫn tới độ khó sẽ ngày càng gia tăng. Sức tính (computing power) của mạng lưới bitcoin hiện đã mạnh hơn gấp 256 lần 500 top siêu máy tính trên thế giới cộng lại!
Khi mỗi block được giải, những người tìm ra được lời giải đó sẽ được “thưởng” một số bitcoin, giống như việc một người bỗng dưng tìm ra được một cục vàng chôn dưới gốc cây sau nhà. Bitcoin không phải từ không khí mà ra như tiền giấy của bất cứ chính phủ nào trên thế giới. Cần tốn năng lượng và thời gian để vận hành những cỗ máy tính đào bitcoin. Cũng giống như cần phải hao tốn tài nguyên để đào vàng lên từ lòng đất.
Nhiều người sẽ bảo rằng nếu như vậy, bitcoin quả thật là một sự phí phạm điện năng khủng khiếp. Tuy nhiên:
1. “Ngành công nghiệp” đào bitcoin là một thị trường có tính cạnh tranh rất gắt gao chứ không phải đơn giản dùng máy tính bình thường ở nhà có thể tham gia được. Cần có sự đầu tư lớn để tạo ra những “cánh đồng” computer khủng. Ngoài những cỗ máy khủng ra thì chi phí lớn nhất chính là tiền điện. Vì thế ở nơi nào, đất nước nào có điện rẻ thì hoạt động ở đó sẽ có lợi hơn. Chẳng hạn như Iceland là đất nước có giá điện rẻ hơn rất nhiều so với những nước khác trên thế giới, vì cung cầu, vì những công nghệ trong renewable energy (năng lượng sạch, có thể tái chế, sử dụng lại), vì điện khó vận chuyển, phí phạm khi vận chuyển, khó tồn trữ…
Kỹ thuật ngày càng tiên tiến dẫn đến những cỗ máy đào bitcoin sẽ ngày càng mạnh và tiêu tốn năng lượng ít hơn. Cộng thêm việc người ta có thể tận dụng hơi nóng, nhiệt tỏa ra từ những cỗ máy để dùng vào những ứng dụng khác. Điện khi đó không hoàn toàn bị lãng phí, nó vừa tạo ra được bitcoin, vừa tạo ra được nhiệt: 1.000 Watts điện sẽ sản sinh ra được 1.000 Watts nhiệt. Theo định luật bảo toàn năng lượng, năng lượng không mất đi, nó chỉ chuyển từ dạng này sang dạng khác. Vấn đề là bạn có biết tận dụng sự chuyển đổi đó hay không thôi.
2. Bác bỏ Bitcoins chỉ vì lý do nó tốn điện mà không cân nhắc qua những lợi ích của nó thì quả thật là thiếu sót, phiến diện. Bạn phải tiếp tục đặt ra những câu hỏi như: Liệu bitcoin sẽ giúp được gì cho sự phát triển của kinh tế khi nó mở ra được những giao dịch mới, phương thức thanh toán mới? Liệu nó có làm tăng tốc sự phát triển trong công nghệ kỹ thuật, công nghệ điện sạch… Nói rằng bitcoin phí điện cũng giống như nói rằng việc tạo ra những cối xay gió để tạo ra điện có hại cho môi trường vì để tạo ra thép cũng phải tiêu tốn năng lượng.
Cũng như vàng có giới hạn, bitcoin cũng có giới hạn. Chính giới hạn này tạo ra sự khan hiếm và giá trị cho bitcoin, bởi vì cái gì hiếm đều quý. Chính vì bitcoin có giới hạn nên điều này tạo ra hiệu ứng ít thấy, đó là giảm phát (deflation) (thay vì lạm phát (inflation): một sự lạm dụng phát hành tiền tệ). Một trong những lý luận thường được đưa ra để bác bỏ bitcoin là: Nếu có giảm phát, dẫn đến đồng tiền bitcoin càng ngày càng tăng giá, thì người ta sẽ cứ tích trữ bitcoin, dẫn tới kinh tế bị trì trệ không phát triển vì không ai còn mua gì nữa. Tuy nhiên lập luận này không chính xác.
Laptop ngày càng nhanh hơn, rẻ hơn. Nếu theo lập luận này thì sẽ không còn ai mua laptop nữa vì cùng với một số tiền đó mỗi năm người ta sẽ mua được một cái máy nhanh hơn, xịn hơn, nhưng thực tế thì khi nào cần người ta sẽ mua.
Một ví dụ khác là chuyện mua Lamborghini bằng bitcoin đã đề cập ở đầu bài. Bitcoin càng tăng giá thì người ta sẽ càng muốn tiêu số bitcoin có được. Bởi vì khi bạn mua một món hàng gì đó là lúc đó bạn đang chốt lời, nếu bạn cứ giữ mãi bitcoin trong người thì biết đâu được 1 ngày nào đó nó rớt giá? Bitcoin chính là liều thuốc giải cho căn bệnh thích tiêu thụ, hưởng thụ đang lan tràn trên thế giới ngày nay.
Câu trả lời là rất có thể, bởi vì một khi bitcoin ngày càng được nhiều người đón nhận, ngày càng trở nên giống tiền thật sự hơn thì khi đó sẽ là mối đe dọa tới quyền lực các nhà nước đang nắm trong tay. Bởi vì người nào nắm trong tay quyền lực về tiền bạc, người đó nắm quyền về tất cả mọi thứ khác:
“Đưa cho tôi quyền điều khiển tiền tệ của một đất nước, và tôi sẽ không cần biết ai là người làm ra luật lệ của đất nước đó.”
(Mayer Amschel Bauer Rothschild)
Bitcoin được Satoshi thiết kế ra hoàn toàn loại bỏ đi yếu tố này, không ai có thể điều khiển nó, bao gồm luôn cả chính Satoshi. Tiền giờ đây không còn nằm trong vòng tay kiểm soát của chính phủ nữa, mà đã có thể trở về tay của từng người, từng cá nhân. Tuy nhiên tư tưởng của đa số mọi người hiện đều nghĩ rằng vai trò của nhà nước là cần thiết, sự hiện diện của nhà nước là để bảo vệ họ, giúp đỡ họ… Vì thế các nhà nước hoàn toàn có thể tự tạo ra một loại “tiền mã” (cryptocurrency) gần giống như bitcoin, chỉ khác một số điểm như họ sẽ là người trực tiếp kiểm soát, quản lý, họ sẽ là người có quyền thay đổi những thông số bất cứ khi nào họ muốn…. Và nhiều người vì vẫn còn tin vào Nhà nước, tin vào chính phủ của họ cũng sẽ sẵn sàng chấp nhận sử dụng đồng tiền được chính phủ bảo kê này. Đây chính là vấn đề; vấn đề không phải là bitcoin có tốt cho chúng ta hay không mà vấn đề chính là tư tưởng của chúng ta có hiểu được bitcoin để chấp nhận nó hay không, có hiểu được những gì đang xảy ra trên thế giới này hay không, có hiểu được những chuyện căn bản về kinh tế, chính trị hay không… Đó chính là nhiệm vụ cốt lõi của những người làm giáo dục tại Viện Ludwig von Mises.
Để tìm hiểu về bitcoin, cần thời gian nhiều hơn một ngày và bitcoin chính là tương lai của nhân loại. Chuyến đò vẫn chưa khởi hành và nó chỉ mới bắt đầu khởi động cái động cơ đầu tiên mà thôi.
Theo tinhte
VietMoney – Cầm Đồ Chính Trực
Hơn 8 năm đồng hành, VietMoney luôn là chỗ dựa tin cậy, hỗ trợ tài chính kịp thời để bạn vượt qua khó khăn. Với chúng tôi, sự tử tế, chân thành và đáng tin cậy là những giá trị cốt lõi, giúp bạn vượt qua mọi thử thách.
Bài viết mới nhất
